Afrika ülkeleriyle ilişkilerimizin içinde bulunduğu aşamanın değerlendirilmesi ve ilişkileri daha da geliştirecek ilave yol ve yöntemlerin belirlenmesi amacıyla, 18-21 Ağustos 2008 tarihlerinde 49 Afrika ülkesi ile Afrika Birliği dâhil 11 uluslararası ve bölgesel örgüt temsilcisinin katılımıyla İstanbul’da I. Türkiye-Afrika İşbirliği Zirvesi düzenlenmiştir. Zirvede kabul edilen “Türkiye-Afrika İşbirliği İstanbul Deklarasyonu: Ortak Bir Gelecek İçin İşbirliği ve Dayanışma” ve “Türkiye-Afrika Ortaklığı İçin İşbirliği Çerçevesi” başlıklı belgeler, Türkiye-Afrika ilişkilerini sürdürülebilir bir yapıya kavuşturmuştur.
Türkiye’nin Sahra-altı Afrika (SAA) ülkeleriyle ilişkilerinde son yıllarda pek çok alanda önemli mesafe kat edilmiştir. 1998 yılında başlayan, 2005 yılında Afrika Birliği’ne gözlemci üye olunması ve 2008 yılında Türkiye’nin Afrika Birliği tarafından stratejik ortak olarak ilan edilmesiyle ivme kazanan çok boyutlu Afrika’ya Açılım Politikası süreci kapsamında, kıta ülkeleriyle başta siyasi ilişkiler olmak üzere ticaret, yatırımlar, kültürel projeler, güvenlik ve askeri işbirliği ile kalkınma projeleri gibi birçok alanda hızlı ilerleme sağlanmıştır. Başarıyla tamamlanan bu politika, 2013 yılı itibarıyla Afrika Ortaklık Politikasına bırakılmıştır.
Türkiye-Afrika ekonomik ilişkileri son yirmi yılda güçlü bir artış göstermiştir. 2003 yılında 5,4 milyar ABD doları olan toplam ticaret hacmi, 2022 sonunda 40,7 milyar ABD dolarına yükselmiştir. 2024 yılında ise ticaret hacmi yaklaşık 36,5 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Türkiye’nin Afrika’ya ihracatı 2024’te 21,8 milyar ABD doları, ithalatı ise 15 milyar dolar olmuştur. Kıta ülkeleri arasında Mısır, Cezayir, Libya, Güney Afrika Cumhuriyeti ve Nijerya öne çıkmaktadır. Buna karşın bugün itibarıyla yalnızca Mısır, Tunus, Fas ve Morityus ile Serbest Ticaret Anlaşmamız bulunmaktadır; Sudan STA’sı ise taraf iç onaylarının tamamlanmasının ardından yürürlüğe girecektir. Gana, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Kamerun ve Libya ile yürütülen müzakerelerin kısa sürede sonuçlandırılması hedeflenmektedir.
Türkiye’nin Afrika ülkeleriyle 2003’ten beri artış gösteren ikili ilişkilerinin arkasında Afrika’ya Yönelik Ticari ve Ekonomik İlişkileri Geliştirme Stratejisi bulunmaktadır. Bu strateji, 2014 yılında Malabo’da düzenlenen II. Türkiye-Afrika Ortaklık Zirvesi’nde kıtanın değişen koşul ve ihtiyaçlarına uygun şekilde güncellenmiştir. 2021’de İstanbul’da gerçekleştirilen III. Zirve’de ise 2022-2026 Ortak Eylem Planı kabul edilmiştir. Stratejinin temel amacı, Türkiye’nin Afrika’ya doğrudan yatırımlarını artırmak, kıtadaki iş imkanlarını çoğaltmak ve Afrika ülkelerinin ekonomik kalkınmasına uygun bir ortam oluşturmaktır.
Bugün itibarıyla Türkiye’nin Afrika’daki doğrudan yatırım stoku 10 milyar ABD dolarını aşmıştır. Türk müteahhitlik firmaları kıta genelinde 2.000’i aşkın proje üstlenmiş, toplam proje tutarı 97 milyar ABD dolarına yaklaşmıştır. Türkiye’nin Afrika’daki büyükelçilik sayısı 2002’de 12 iken günümüzde 44’e ulaşmıştır. Türk Hava Yolları ise Afrika’da 39 ülkede 51 noktaya uçuş gerçekleştirmektedir. Bunun yanında TİKA, Maarif Vakfı ve Yunus Emre Enstitüsü gibi kurumlarımız kıta genelinde eğitim, kültür ve kalkınma alanlarında yoğun faaliyetler yürütmektedir.
Türkiye’nin Afrika vizyonunun temelinde eşit ortaklık, karşılıklı fayda ve sürdürülebilir kalkınma ilkeleri yer almaktadır. 2025 yılında İstanbul’da düzenlenecek V. Türkiye-Afrika İş ve Ekonomi Forumu (TABEF 2025), kıta ile ilişkilerin ticaret, yatırım ve kalkınma boyutlarını ileriye taşımak açısından kritik bir platform olacaktır. Ayrıca 2026’da Afrika’da düzenlenecek IV. Türkiye-Afrika Ortaklık Zirvesi ile birlikte ticaret hacminin 45 milyar ABD dolarını aşması, yeni Serbest Ticaret Anlaşmalarının tamamlanması ve kıta genelinde daha kapsayıcı bir ekonomik ortaklık zeminine ulaşılması hedeflenmektedir.
| Kategori | Güncel Durum (2025) | Açıklama / Detay |
|---|---|---|
| Büyükelçiliklerimiz (Afrika’da) | 44 Türk Büyükelçiliği (7 yeni elçilik planlanıyor) | 2002’de 12 idi, bugün 44’e ulaştı. Diplomatik ağ hızla genişledi. |
| Ankara’daki Afrika Büyükelçilikleri | 38 Büyükelçilik | 2008’de 10 iken, bugün 38’e çıkmış durumda. |
| Maarif Vakfı Okulları (TMV) | 26 ülkede 201 okul, 18 yurt, 20.000+ öğrenci | Eğitimde Türkiye’nin en geniş kurumsal ağı; 24 ülkede etkin faaliyet yürütülüyor. |
| TİKA Koordinasyon Ofisleri | 22 Ofis (Afrika’da) | Eğitim, sağlık, tarım ve altyapı projeleriyle aktif işbirliği. |
| Yunus Emre Kültür Merkezleri | 8 Merkez (Afrika’da) | Türkçe eğitim programları, kültür ve sanat faaliyetleri düzenleniyor. |
| Ticaret Müşavirlikleri | 31 Ofis | Ayrıca İskenderiye Ataşeliği ve Kazablanka Ticaret Ofisi mevcut. |
| Askerî Ataşelikler | 25 Ateşelik | Savunma işbirliği ve askeri diplomasi faaliyetleri yürütülüyor. |
| THY Uçuşları | 39 ülkede 56 nokta | THY, Afrika’da en geniş uçuş ağına sahip; ayrıca 14 noktaya kargo uçuşu yapılıyor. |
| DEİK/Türkiye-Afrika İş Konseyleri | 48 İş Konseyi | 54 muhatap kuruluşla ticaret ve yatırım ilişkileri geliştiriliyor. |
Karşılıklı üst düzey ziyaretler, Afrika Ortaklık Politikamızın başarısında ve devamlılığında stratejik öneme sahiptir. Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan, Başbakanlığı dönemi dâhil olmak üzere 53 üst düzey ziyaretle toplam 31 Afrika ülkesine gitmiştir. Bu sayede bir uluslararası lider tarafından kıta genelinde en fazla ülke ziyareti gerçekleştiren devlet başkanı unvanını taşımaktadır.
Bu ziyaretler ile ulaşılmış ülkeler şunlardır: Cezayir, Çad, Cibuti, Ekvator Ginesi, Etiyopya, Fildişi Sahili, Gambiya, Gana, Gine, Kenya, Libya, Madagaskar, Mali, Mısır, Mozambik, Nijer, Nijerya, Senegal, Somali, Sudan, Tanzanya, Tunus, Uganda, Zambiya. Ayrıca son yıllarda Togo, Angola ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti gibi ülkeleri kapsayan ziyaretler de gerçekleştirilmiştir.
Afrika Kıtası’yla toplam ticaretimiz, 2003 yılında 5,4 milyar dolar seviyesinden günümüze istikrarlı bir şekilde artarak 40 milyar doları aşmıştır. Ticaret hacmindeki bu güçlü artış, Türkiye’nin Afrika ile ekonomik ilişkilerinde son yıllarda yakaladığı ivmenin en somut göstergesidir.
Türk müteahhitlik firmalarının Afrika’da üstlendikleri projelerin toplam değeri 100 milyar dolara yaklaşmıştır. Bu projeler kıtanın dört bir yanında altyapı, enerji, ulaştırma ve konut alanlarında hayata geçirilmiş, Afrika’nın kalkınma sürecine önemli katkılar sağlamıştır.
Afrika’daki Türk doğrudan yatırımları 2003 yılında yalnızca 100 milyon dolar seviyesindeyken bugün 10 milyar doları aşmıştır. Türk şirketleri sanayi, bankacılık, lojistik, gıda, enerji ve inşaat gibi birçok sektörde faaliyet göstermekte ve kıtanın büyüme potansiyeline katkı sunmaktadır.
Uluslararası raporlara göre Türk yatırımları, Afrika’da en fazla istihdam yaratan yabancı yatırımlar arasında yer almaktadır. 2014 yılında yayımlanan bir raporda Türk yatırımlarının kıtada 16 binden fazla kişiye iş imkânı sağladığı kaydedilmiş, bu etkinin günümüzde daha da arttığı görülmektedir.
Türkiye, 2013 yılı itibarıyla Afrika Kalkınma Bankası’na (AfKB) üye olmuştur. Bu üyelik sayesinde Türk firmaları ve gerçek kişiler, AfKB, Afrika Kalkınma Fonu ve Nijerya Güven Fonu tarafından finanse edilen proje ve programlar kapsamında açılan uluslararası ihalelere katılabilmektedir.
Türkiye, Afrika ülkeleriyle ulaşım imkânlarını geliştirmeyi ve iş insanlarının karşılıklı temaslarını kolaylaştırmayı hedeflemektedir. Bu doğrultuda Türk Hava Yolları’nın Afrika’daki uçuş noktaları sürekli artırılmış, bugün itibarıyla 39 ülkede 56 noktaya sefer yapılır hale gelmiştir. THY’nin genişleyen uçuş ağı, Türkiye’yi Afrika’nın dünyaya açılımında önemli bir kavşak noktası haline getirmiş; karşılıklı seyahatler ve halklar arasındaki bağları güçlendirmiştir. Bu çerçevede Türkiye’yi ziyaret eden Afrikalıların sayısı da son on yılda katlanarak artmıştır.
Diplomatik alanda, Dışişleri Bakanlığı Diplomasi Akademisi tarafından 1992 yılından bu yana düzenlenen Uluslararası Genç Diplomatlar Eğitim Programı’na bugüne kadar 200’den fazla Afrikalı diplomat katılmıştır. Bunun yanında ikili planda Somali (Somaliland dâhil), Madagaskar, Lesotho, Güney Sudan, Sudan, Kenya, Nijerya ve Namibya gibi birçok Afrika ülkesinden diplomatlara kısa süreli eğitim programları sağlanmaktadır.
Türkiye, Afrika’da barış ve istikrarın korunmasına katkıyı önemsemektedir. Bu kapsamda Türkiye, kıtada halen görev yapan BM misyonlarının önemli bir bölümüne (MONUSCO/KDC, UNMISS/Güney Sudan, MINUSMA/Mali, MINUSCA/Merkezi Afrika Cumhuriyeti ve önceki yıllarda UNAMID/Darfur) personel katkısında bulunmuştur. Katkılar ağırlıklı olarak polis ve jandarma unsurları aracılığıyla gerçekleşmiştir.
Türkiye, aynı zamanda önde gelen insani donör ülkelerden biri olarak hareket etmektedir. Gıda güvenliği, açlıkla mücadele, sürdürülebilir çevre, eğitim ve sağlık gibi temel ihtiyaçlara yönelik politikalarla küresel sorumluluklarını yerine getirmektedir. Türkiye, insani ve kalkınma yardımlarını bütüncül bir anlayışla ele almakta; acil insani yardımlar ile uzun vadeli kalkınma projelerini birbirini tamamlayacak şekilde yürütmektedir.
Sağlık sektörü, Türkiye’nin Afrika’ya yönelik insani ve kalkınma yardımlarında son dönemde öne çıkan alanlardan biri olmuştur. Türkiye’nin 20’den fazla Afrika ülkesiyle sağlık alanında ikili işbirliği anlaşması bulunmakta; bu anlaşmalar çerçevesinde altyapı, eğitim, ekipman desteği ve ortak sağlık projeleri hayata geçirilmektedir.
Hedef Ülkeler: Etiyopya, Güney Afrika Cumhuriyeti, Nijerya, Libya, Mısır, Cezayir
Öncelikli Ülkeler: Angola, Fildişi Sahili, Gana, Kenya, Mozambik, Senegal, Tanzanya, Fas, Demokratik Kongo Cumhuriyeti
Orta Vadeli Program (2025-2027) çerçevesinde Türkiye’nin ihracatını artırmak ve hedef pazarları çeşitlendirmek temel öncelikler arasında yer almaktadır. Bu kapsamda Afrika ülkeleri de Ticaret Bakanlığı’nın açıkladığı hedef ve öncelikli ülke listelerinde öne çıkan pazarlar arasına girmiştir. Programın uygulanmasında Ticaret Bakanlığı sorumlu kurumdur.
“Afrika’ya olan ihracatımızın artırılması; ülkemizin rekabet gücünün yüksek olduğu ürün ve ürün grupları belirlenerek, hedef ülke ve sektörlere yönelik iş dünyası, diplomasi ve finansman boyutlarını kapsayan bütüncül bir yaklaşımla ele alınacaktır.”